ช่วงเช้าของวันที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2495 ท้องฟ้าเหนือพระนครมืดครึ้มด้วยเมฆฝน มีทีท่าว่าฝนซึ่งไม่ตกมานานนับแต่ช่วงเข้าพรรษาอาจจะตกได้ในวันนี้ พื้นที่หน้าพระราชวังดุสิตคลาคล่ำไปด้วยประชาชนชาวไทยที่มารอฟังข่าวพระประสูติการของเจ้าฟ้าพระองค์ใหม่ของไทย และในช่วงเย็นของวันเดียวกันนั้น ฝนที่แล้งมาตลอดฤดูก็เริ่มโปรยปรายลงมา และแล้วเวลาที่ทุกคนรอคอยก็มาถึง ณ เวลา 17.45 น. นายแพทย์ที่ถวายการประสูติ ได้ประกาศด้วยความตื่นเต้นต่อที่ประชุม ณ พระที่นั่งอัมพรสถานว่า “ผู้ชาย” แทนที่จะเป็น “พระราชโอรส”
      พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบพระราชพิธีสมโภชเดือนและขึ้นพระอู่เจ้าฟ้าพระองค์ใหม่ เฉลิมพระนามว่า “สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าวชิราลงกรณ” เมื่อวันที่ 14 กันยายน พุทธศักราช 2495
      พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเริ่มการศึกษาที่โรงเรียนจิตรลดา เมื่อพระชนมายุ 4 พรรษา และเมื่อพระชนมายุ 14 พรรษา เสด็จฯ ไปทรงศึกษาต่อ ณ ประเทศอังกฤษ โดยทรงเข้ารับการศึกษาระดับประถมศึกษาที่โรงเรียนคิงสมีด เมืองซีฟอร์ด แคว้นซัสเซกส์ ประเทศอังกฤษ และได้เสด็จฯ ไปทรงศึกษาต่อระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียนมิลล์ฟิลด์ เมืองสตรีท แคว้นซัมเมอร์เซท ประเทศอังกฤษ โดยมีพระราชดำรัสลาประชาชนชาวไทยก่อนไปทรงศึกษาต่อว่า
      “ข้าพเจ้ามีใจผูกพันกับประเทศชาติ และกับท่านทั้งหลายมาก เพราะข้าพเจ้าเป็นพลเมืองไทยคนหนึ่ง และท่านทั้งหลายต่างได้แสดงน้ำใจไมตรีต่อข้าพเจ้าตลอดมา ข้าพเจ้าจึงตระหนักว่า ในกาลหน้า ข้าพเจ้าจะมีหน้าที่ และจะต้องทำงานให้เป็นประโยชน์แก่บ้านเมืองและประชาชนให้จงได้ โอกาสที่ข้าพเจ้าจะออกไปศึกษา ณ ต่างประเทศนี้ ข้าพเจ้าจึงตั้งใจไว้อย่างแน่วแน่ว่า จะพยายามศึกษาเล่าเรียนโดยเต็มกำลังความสามารถ เพื่อให้เกิดความรู้และสติปัญญา นำมาใช้ในการทำนุบำรุงประเทศชาติ ให้เจริญก้าวหน้าและรุ่งเรืองไพบูลย์ยิ่งขึ้นไป”

      พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเมื่อครั้งทรงพระเยาว์ มีพระอุปนิสัยโปรดความมีระเบียบวินัย และความสะอาดเรียบร้อยทั่ว ๆ ไป ไม่ทรงนิยมฝ่าฝืนหรือละเมิดระเบียบข้อบังคับต่าง ๆ และได้ทรงแสดงความสนพระทัยในกิจการเกี่ยวกับกองทัพอยู่เสมอ
      อีกทั้งพระองค์มีความสนพระทัยในการสะสมเครื่องยนต์กลไกต่าง ๆ โปรดการทอดพระเนตรหนังสือที่เกี่ยวกับการช่าง และการก่อสร้าง โดยทรงสะสมโมเดลรถคันเล็ก ๆ เช่น รถจี๊ป รถมอเตอร์ไซค์ รถทหารปิดและเปิดประทุน รถลาก รถตำรวจ ทรงเคยพระราชทานสัมภาษณ์แก่นิตยสารดิฉันถึงของสะสมไว้ว่า
      “ตอนเด็ก ๆ ชอบเครื่องยนต์กลไก แล้วมันก็เป็นการแสดงวัฒนธรรมและพัฒนาการทางเทคโนโลยีอย่างหนึ่ง ของเล่นเมื่อเด็ก ๆ เท่าที่ยังเหลืออยู่ของเล่นสมัยนี้ก็มี แต่มันไม่เหมือนของเล่นเมื่อ 20 ปีก่อน มันก็เป็นไปตามสิ่งแวดล้อม”
      พระราชจริยวัตรอีกประการของพระองค์เมื่อครั้งทรงพระเยาว์ คือ โปรดงานนิพนธ์ต่าง ๆ เช่น ทรงพระราชนิพนธ์ เรื่องสั้น และบทกลอน เช่น พระราชนิพนธ์เรื่อง “น้ำท่วม” ซึ่งทรงพระราชนิพนธ์ไว้เมื่อพระชนมพรรษาเพียง 12 พรรษา และพระราชนิพนธ์ บทกลอนถวายพระพรในโอกาสเฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เมื่อวันที่ 12 สิงหาคม พุทธศักราช 2515

      เมื่อครั้งทรงพระเยาว์ พระราชบิดาและพระราชมารดาทรงอนุญาตให้พระราชโอรสและพระราชธิดาทอดพระเนตรโทรทัศน์เฉพาะวันหยุดเรียน ถ้าบรรทมน้อยกว่า 9 ชั่วโมง ก็จะไม่ได้ทอดพระเนตร เช่นคืนวันพฤหัสบดีตอนเย็น วันศุกร์หรือวันเสาร์จะต้องบรรทมเร็วมาก ส่วนในตอนเช้าวันเสาร์และอาทิตย์ พระราชบิดาและพระราชมารดา มีพระราชประสงค์ให้พระองค์เสด็จออกกลางแจ้ง เพื่อได้อากาศและแสงแดดมากที่สุด และให้ออกพระกำลัง เช่นทรงว่ายน้ำจนถึงเวลาเสวย พระองค์ทรงเคยมีรับสั่งตัดพ้อกับพระราชมารดา ว่า “เป็นลูกแม่นี่ไม่มีความสุขเลย เพื่อน ๆ เขายังได้ดูทีวีมากกว่าชายเสียอีก”
      ส่วนพระบรมชนกนาถก็ทรงอภิบาลอบรมพระราชโอรสอย่างใกล้ชิด คอยพระราชทานคำแนะนำ ตั้งคำถาม และพระราชทานอิสระทางความคิดและการทดลองต่าง ๆ อย่างที่เด็กพึงจะได้รับ ดังปรากฏในกระแสรับสั่งตอนหนึ่งถึงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวขณะทรงพระเยาว์ความว่า
      “ฉันพยายามให้ลูกชายของฉันค่อย ๆ สนใจในวิทยาศาสตร์ ทีละน้อย ๆ เขามีจรวดเด็กเล่นอยู่อันหนึ่ง ซึ่งฉันสอนเขาถึงความสำคัญของจรวด เขายิงจรวดไปยังเกาะในทะเลสาบเล็ก ๆ ของเขา แล้วก็พายเรือไปเอามา ฉันบอกเขาว่านักวิทยาศาสตร์กว่าจะทำอะไรสำเร็จก็ต้องทำงานอย่างเหน็ดเหนื่อย ความจริงมีบ่อยครั้งที่ฉันไม่เข้าใจลูกชายของฉันว่าเขาคิดอะไร เขามีรถยนต์เล็ก ๆ คันหนึ่ง เขาถอดเอาเครื่องยนต์ออกหมดโดยไม่สนใจว่ามันจะวิ่งได้หรือไม่ เอาหลังคาออก เครื่องชุบออกเสีย มันยังเล่นได้ดี ต่อมาเขาเอาล้อ และเครื่องยนต์ออกอีก ฉันถามเขาว่า แล้วจะทำอย่างไรต่อไป เขาตอบว่า ชายก็เดินไปสิ”

[1] ประพัฒน์ ตรีณรงค์. วันประชาปิติ. กรุงเทพฯ: อำนวยสาส์น; 2520. 267 น.
[2] พุทธสมาคมแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมป์. สยามมกุฎราชกุมาร. กรุงเทพฯ: พุทธสมาคมแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมป์; 2517. 21 น.
[3] ละเอียด พิบูลย์สวัสดิ์. ประมวลพระบรมฉายาลักษณ์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ตั้งแต่ประสูติจนถึงวันสถาปนาเป็นองค์รัชทายาท. กรุงเทพฯ: ศูนย์ชุมชนห้วยขวาง; 2516. 336 น.
[4] สถาพรบุ๊คส์, ฝ่ายวิชาการ. ทศมินทรราชา มหาวชิราลงกรณ : ทูลกระหม่อมฟ้าชาย. กรุงเทพฯ: ฝ่ายวิชาการ สถาพรบุ๊คส์; 2562. 39 น.
[5] สถาพรบุ๊คส์, ฝ่ายวิชาการ. ทศมินทรราชา มหาวชิราลงกรณ : เสด็จพระราชสมภพ. กรุงเทพฯ: ฝ่ายวิชาการ สถาพรบุ๊คส์; 2562. 39 น.